Centrum Fizyki Teoretycznej skupia badaczy z różnych dziedzin związanych z fizyką teoretyczną, astrofizyką i naukami przyrodniczymi: klasyczną i kwantową teorią pola, optyką kwantową, podstawami mechaniki kwantowej i kwantowej teorii informacji, fizyki nowych stanów materii, kosmologii i astronomii. Obecnie, w wyniku zatrudnienia młodych liderów i regularnym zdobywaniu grantów liczba pracowników naukowych i administracyjnych znacząco wzrosła.
Naukowcy z CFT PAN regularnie otrzymują środki finansowe w ramach konkursów organizowanych przez agencje finansujące naukę. Mimo że CFT PAN jest stosunkowo niewielką instytucją, zarządza obecnie aż 24 grantami badawczymi, w tym dużymi projektami takimi jak TEAM-NET (FNP) oraz polsko-norweski projekt GRIEG, realizowanymi w ramach konsorcjów, których CFT PAN jest liderem.
Wśród innych projektów realizowanych przez CFT są m.in. granty Fundacji Johna Templetona, Stypendia Indywidualne Marii Skłodowskiej-Curie z Komisji Europejskiej, projekty finansowane w ramach działań COST, granty POLONEZ w ramach programu COFUND, różne formy finansowania z Narodowego Centrum Nauki, w tym cztery prestiżowe granty MAESTRO. Byliśmy także beneficjentem grantu ERC Advanced koordynowanego przez Uniwersytet Gdański oraz uczestnikiem projektu unijnego, finansowanego w ramach 5 Programu Ramowego, koordynowanego przez Uniwersytet Poczdamski. Istotną częścią działalności instytutów jest współpraca naukowa z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Wszyscy pracownicy Centrum są zatrudniani w ramach otwartych konkursów. W konsekwencji aż 33% badaczy (17 spośród 50) ma zagraniczne obywatelstwo.
Suma środków przyznanych na projekty w CFT PAN w ciągu ostatnich 5 lat, które teraz są w trakcie realizacji lub są po pozytywnych decyzjach agencji finansujących naukę, wynosi ponad 31 mln zł.
W 2022 roku w Centrum zatrudnionych było 70 pracowników naukowych, w tym 19 profesorów.
Od początku istnienia placówki do chwili obecnej pracownicy Centrum opublikowali ponad 2000 prac (w tym ponad 300 dodanych do bazy PBN), w większości w wiodących na świecie fizycznych czasopismach naukowych, na przykład ponad 80 artykułów w Physical Review i ponad 15 prac w Physical Review Letters indeksowanych w PBN od 2013 roku. Statystycznie na jednego pracownika naukowego Centrum przypadają ponad 2 publikacje rocznie.
Centrum Fizyki Teoretycznej już podczas pierwszej kategoryzacji, przeprowadzonej po powstaniu KBN, uzyskało kategorię A i nigdy nie utraciło pozycji lidera w zespole P03. Po zmianie systemu kategoryzacji w 2005 roku, w wyniku oceny parametrycznej placówek naukowych za dorobek okresu 2001-2004 Centrum Fizyki Teoretycznej otrzymało ponownie najwyższą kategorię (Kat. 1) i uplasowało się na drugim miejscu w Polsce w grupie jednostek z dziedziny fizyki i astronomii. Podczas ostatniej kategoryzacji jednostek naukowych CFT PAN ponownie uzyskało kategorię naukową A.
Centrum Fizyki Teoretycznej prowadzi badania naukowe w ramach działalności statutowej oraz projektów badawczych zlecanych nam przez krajowe i zagraniczne agencje badań. Od roku 1990 do chwili obecnej zrealizowano w Centrum ok. 90 krajowych i zagranicznych projektów badawczych. W ostatnich latach realizujemy kilka grantów ERC oraz projekt badawczy finansowany przez fundację Templetona.
W roku 2002 Centrum stworzyło bardzo aktywną krajową sieć naukową pt. „Laboratorium Fizycznych Podstaw Przetwarzania Informacji”, w której uczestniczyło 12 placówek naukowych z najważniejszych ośrodków naukowych w Polsce. Z upoważnienia tej sieci Centrum kierowało 3-letnim zamawianym projektem badawczym pt. „Informatyka i inżynieria kwantowa”, w którym brało udział około 20 placówek naukowych z całego kraju.
Istotną rolę odgrywa współpraca z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Jej efektem jest wiele artykułów naukowych opublikowanych wspólnie z uczonymi z zaprzyjaźnionych placówek zagranicznych – głównie europejskich i amerykańskich. W ramach tej współpracy szkoliliśmy także młodych fizyków z innych krajów, na co otrzymywaliśmy finansowanie w ramach projektów Unii Europejskiej. Kształcenie młodych fizyków z Polski jest natomiast jednym z najważniejszych zadań statutowych Centrum Fizyki Teoretycznej. Odbywa się ono poprzez zatrudnianie asystentów na umowę o pracę, a nie w ramach studiów doktoranckich. Od początku istnienia ok. 70 młodych pracowników CFT przygotowało rozprawę doktorską w trakcie swego zatrudnienia w CFT i uzyskało stopień doktora. Większość z nich kontynuuje pracę naukową, nie tylko w polskich, ale także w amerykańskich i zachodnioeuropejskich instytutach naukowych i uniwersytetach. Kilkunastu z nich uzyskało już tytuł naukowy profesora.
Pracownicy Centrum Fizyki Teoretycznej uzyskali liczne nagrody i wyróżnienia za wybitne osiągnięcia w pracy badawczej. I tak prof. dr hab. Jerzy Kijowski oraz prof. dr hab. Kazimierz Rzążewski są laureatami programu MISTRZ finansowanego przez Fundację Nauki Polskiej. Prof. dr hab. Kazimierz Rzążewski otrzymał w 2013 roku Nagrodę Galileusza przyznawaną przez Międzynarodowy Komitet Optyki a w 2014 roku doktorat honorowy Uniwersytetu w Stuttgarcie (Niemcy). Natomiast główna nagroda Fundacji Nauki Polskiej w dziedzinie nauk fizycznych, zwana potocznie Polskim Noblem, aż trzykrotnie została przyznana uczonym związanym naukowo z naszą palcówką. I tak w roku 2011 otrzymał ją nasz były doktorant i długoletni pracownik, obecnie pracujący w prestiżowym Instytucie Nauk Fotonicznych w Barcelonie (Hiszpania), profesor Maciej Lewenstein. W roku 2014 nagrodę otrzymał nasz założyciel, prof. dr hab. Iwo Białynicki-Birula, a rok później, w 2015 roku – prof. dr hab. Kazimierz Rzążewski.
Jednym z celów działalności Centrum Fizyki Teoretycznej, od początku jego powstania, było uczestnictwo w kształceniu młodych fizyków na poziomie studiów uniwersyteckich, a zatem przed uzyskaniem dyplomu magisterskiego. Dlatego też, w roku 1993 z inicjatywy 6 placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk, z których największy wkład wniosły Centrum Fizyki Teoretycznej, Instytut Fizyki i Instytut Chemii Fizycznej, powstała Szkoła Nauk Ścisłych – pierwsza niepaństwowa wyższa uczelnia. Powstanie SNŚ pozwoliło na wykorzystanie zaplecza intelektualnego i sprzętowego PAN w procesie kształcenia studentów jako potencjalnych kandydatów na naukowców. Szkoła wypracowała własny, interdyscyplinarny program studiów, łączący elementy matematyki, fizyki, informatyki i chemii w jednym kierunku studiów: Nauki Ścisłe. Do 2001 roku pracownicy Centrum nie pobierali wynagrodzenia za pracę w tej uczelni. W roku 2001 w wyniku przeprowadzonego rankingu uczelni polskich, tygodnik Wprost przyznał Szkole Nauk Ścisłych nagrodę Złotego Indeksu. Począwszy od roku akademickiego 2001/2002 Szkoła Nauk Ścisłych, na mocy porozumienia zawartego pomiędzy władzami Szkoły i tworzących ją placówek PAN, a władzami Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, weszła w skład Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UKSW. Jest to jedyny w Polsce przypadek przyłączenia uczelni niepublicznej do publicznej.
Centrum Fizyki Teoretycznej odgrywa ważną rolę w popularyzacji nauki a jego pracownicy są inicjatorami największych w skali kraju imprez popularno-naukowych. Prof. Ł. A. Turski jest pomysłodawcą Pikniku Naukowego Radia BIS, organizowanego corocznie od 1997 roku, wyróżnionego przez Komisję Europejską jako jeden z 10 wzorcowych, europejskich projektów „Nauka i Społeczeństwo” i uhonorowanego wieloma nagrodami krajowymi oraz złotym medalem Europejskiego Towarzystwa Fizycznego.
Prof. Ł. A. Turski jest także pomysłodawcą budowy i przewodniczącym Rady Programowej Centrum Naukowego „Kopernik” – pierwszego polskiego eksploratorium badawczego. Centrum Fizyki Teoretycznej jest też polskim partnerem międzynarodowego programu Hands on Universe („Wszechświat - własnymi rękami”) skierowanego do nauczycieli i uczniów szkól średnich. Program ten jest narzędziem popularyzacji nauk ścisłych za pomocą aktualnych, autentycznych obserwacji astronomicznych przekazywanych siecią internetową i pochodzących z zagranicznych teleskopów uczestniczących w programie, m.in. znakomitego teleskopu Hubble'a. Program ten umożliwia uczniom i studentom dostęp do zdalnie sterowanych teleskopów i kamer CCD.
Prof. Lech Mankiewicz jest inicjatorem i twórcą polskiej wersji portalu KhanAcademy, oferującego ogromną ilość materiałów dydaktycznych z matematyki i fizyki, które stanowią pomoc dydaktyczną w nauczaniu na różnych poziomach: od szkoły podstawowej do Uniwersytetu. Pełni również funkcję „Polish Language Advocate” w KhanAcademy.
Pracownicy Centrum prowadzą ożywioną działalność publicystyczną. Publikują teksty popularno-naukowe, byli autorami felietonów radiowych i programów telewizyjnych dotyczących fizyki (prof. Ł. A. Turski), udzielają również wywiadów do radia, telewizji i prasy (prof. Lech Mankiewicz).
